Przeprowadzenie kompleksowych badań epidemiologicznych dotyczących sposobu żywienia i stanu odżywienia osób dorosłych wraz z identyfikacją czynników ryzyka zaburzeń odżywiania, oceną poziomu aktywności fizycznej, poziomu wiedzy żywieniowej oraz występowania nierówności w zdrowiu
Wyniki oceny stanu odżywienia wykazały, że ma Pani/Pan niedożywienie, czyli zbyt niską masę ciała względem wysokości ciała lub odnotowano zbyt szybką utratę masy ciała w ostatnim czasie. Niedożywienie zostało zdefiniowane jako stan wynikający z braku podaży z dietą lub niewystarczającego wchłaniania składników pokarmowych, co skutkuje niekorzystnymi zmianami w składzie ciała. Zazwyczaj dochodzi do utraty beztłuszczowej masy ciała, a w tym masy mięśniowej, co prowadzi o obniżenia siły mięśni zarówno kończyn górnych jak i dolnych.
Powyższa definicja sugeruje, że zarówno osoba z niską masą ciała, jak i osoba z nadmierną masą ciała może mieć zdiagnozowane niedożywienie. Nadmiar tkanki tłuszczowej nie świadczy o prawidłowym stanie odżywienia.
Pamiętajmy, że niedożywienie jest chorobą, zatem należy ją diagnozować, leczyć, a przede wszystkim jej zapobiegać.
Wiek stanowi niezależny czynnik ryzyka niedożywienia, a ryzyko rośnie znacząco po 80. roku życia. Osoby starsze należą do grupy osób szczególnie zagrożonych niedożywieniem. Już w wyniku samego procesu starzenia się zmienia się skład ciała, zwiększa się ilość tkanki tłuszczowej, a zmniejsza ilość beztłuszczowej masy ciała (w tym masy mięśniowej) przy względnie stałej masie ciała, co wpływa na ograniczenia w codziennym funkcjonowaniu. U osób powyżej 75. roku życia utrata masy ciała i masy mięśniowej ulega znaczącemu przyspieszeniu, co negatywnie wpływa na stan funkcjonalny i samodzielność osoby starszej. Także w toku starzenia się dochodzi do zmian w funkcjonowaniu układu pokarmowego, co utrudnia metabolizm wielu składników pochodzących z diety.
Do czynników ryzyka zalicza się także zjawisko wielochorobowości i wielolekowości. Dane epidemiologiczne wskazują, że w grupie osób w wieku powyżej 65 lat współwystępują 2 lub 3 choroby. Często z leczeniem tych chorób wiąże się duża ilość przyjmowanych leków, co bezpośrednio może wpływać na apetyt czy wchłanianie składników odżywczych. Badania dowodzą, ze przyjmowanie 3 i więcej różnych leków w ciągu dnia stanowi czynnik ryzyka niedożywienia. Oczywiście nie oznacza to, że należy zrezygnować z przyjmowania leków. Bezwzględnie należy skonsultować swoją utratę masy ciała z lekarzem. Zdarza się, że niezamierzona utrata masy ciała jest pierwszym objawem choroby, stąd nie należy lekceważyć tych sygnałów. Niemniej jednak często choroba podstawowa, np. udar mózgu i jego powikłania, nowotwór i proces leczenia mają wpływ na ilość przyjmowanego pokarmu z powodu utraty apetytu, depresji, zaburzeń połykania. Jednak lista chorób sprzyjających utracie masy ciała jest dłuższa i obejmuje choroby układu pokarmowego, oddechowego, sercowo-naczyniowego i nerwowego. Depresja również należy do czynników istotnie obniżających apetyt chorego. Nie bez znaczenia jest także stan uzębienia i noszenie dopasowanej protezy. Bezwzględnie należy obserwować ilość spożywanego posiłku przez osobę starszą Jeśli spożywa tylko 50-75% przygotowanej porcji, świadczy to o utracie apetytu lub dolegliwościach ze strony przewodu pokarmowego.
Dlatego tak ważna jest obserwacja osoby starszej i tym samym wczesna identyfikacja czynników ryzyka niedożywienia. Pamiętajmy, że osoba otyła także może być niedożywiona. Przede wszystkim warto regularnie ważyć osobę starszą, przynajmniej raz na tydzień. Jakakolwiek niezamierzona utrata masy ciała sugeruje pojawienie się czynnika ryzyka niedożywienia.
Niedożywienie diagnozujemy w oparciu o wskaźnik masy ciała BMI (masa ciała [kg]/wzrost [m2]) oraz zmiany masy ciała w czasie.
Kiedy rozpoznajemy niedożywienie?
O ile u osób do 65. roku życia za normę uważamy wartości w przedziale 18,5 – 24,9 kg/m2, o tyle u osób starszych przyjmuje się za prawidłowe wartości BMI między 22 a 27 kg/m2. W starszym wieku mamy do czynienia z tzw. paradoksem BMI, który mówi o lepszym zarówno stanie funkcjonalnym, jak i rokowaniach w przypadku hospitalizacji u osób z nieco wyższym BMI.
Każda osoba z rozpoznanym niedożywieniem powinna mieć przeprowadzone badania pogłębione, czyli przede wszystkim szereg badań krwi – morfologia, stężenie witamin, lipidogram, stężenie albumin. Rozszerzeniem oceny jest analiza składu ciała, pozwalająca na poznanie ilości tkanki tłuszczowej, masy mięśni, stopnia nawodnienia organizmu.
Osoby starsze mają większe prawdopodobieństwo hospitalizacji z różnych przyczyn. Niestety niedożywienie wiąże się z gorszymi wynikami leczenia, dłuższym czasem pobytu w szpitalu, dłuższym czasem gojenia rany, gorszymi wynikami rehabilitacji i wyższym ryzykiem różnych infekcji, ze względu na osłabioną odporność. Bardzo często niedożywienie podczas hospitalizacji pogłębia się, co tylko zwiększa prawdopodobieństwo niepowodzenia w leczeniu. Ponadto współistnienie niedożywienia, zaburzeń połykania (po udarze mózgu, w chorobie Alzheimera lub Parkinsona) i złej higieny jamy ustnej stwarza ryzyko zachłystowego zapalenia płuc, co zwiększa ryzyko zgonu. Chory niedożywiony ma wyższe ryzyko odleżyn oraz zakażeń układu moczowego. Wreszcie niedożywienie wiąże się z utratą beztłuszczowej masy ciała, w tym masy mięśniowej, co prowadzi do sarkopenii (utrata siły i masy mięśni), przez co chory wymaga dłuższego czasu powrotu do sprawności. Nierozerwalnie niedożywienie wiąże się z zespołem kruchości, który został zdefiniowany jako współwystępowanie przynajmniej 3 z podanych poniżej kryteriów:
Zespół kruchości stanowi również czynnik ryzyka upadków i złamań, a także obniżenia sprawności.
Leczenie niedożywienia wymaga kompleksowego podejścia. Przede wszystkim jeśli zauważył/a Pan/i zmiany w masie ciała, utratę apetytu lub zmniejszyła się wielkość spożywanych porcji lub liczby posiłków, bądź pojawiła się choroba należy zgłosić się do lekarza celem ustalenia przyczyny i podjęcia odpowiedniego leczenia. W zależności od przyczyny niedożywienia podejmuje się zmiany w sposobie żywienia dopasowując kaloryczność jadłospisu i podaż białka. Można po konsultacji z lekarzem lub dietetykiem włączyć jako uzupełnienie codziennych posiłków diety medyczne. Jeśli z różnych przyczyn nie ma możliwości pokrycia zapotrzebowania na energię i białko drogą doustną, wówczas proponuje się zastosowanie żywienia dojelitowego lub pozajelitowego, w zależności od wskazań. Żywienie może być prowadzone w warunkach domowych po wcześniejszym przygotowaniu. Proszę zgłosić się do lekarza Podstawowej Opieki Zdrowotnej i poprosić o skierowanie do ośrodka zajmującego się leczeniem niedożywienia w swojej okolicy.
