Przeprowadzenie kompleksowych badań epidemiologicznych dotyczących sposobu żywienia i stanu odżywienia osób dorosłych wraz z identyfikacją czynników ryzyka zaburzeń odżywiania, oceną poziomu aktywności fizycznej, poziomu wiedzy żywieniowej oraz występowania nierówności w zdrowiu
Znaczący odsetek osób na całym świecie dotykają okresowo lub stale zaburzenia płodności. Wśród wielu różnych czynników mogących wpływać na obniżenie płodności jest niewłaściwa dieta. Zarówno ujemny, jak i dodatni bilans energetyczny, niewłaściwe proporcje makroskładników, wysoki ładunek glikemiczny racji pokarmowej oraz zbyt niskie spożycie witamin i składników mineralnych, szczególnie o działaniu przeciwutleniającym mogą znacząco zaburzać pracę układu rozrodczego kobiety.
Europejskie Towarzystwo Rozrodu Człowieka i Embriologii (ESHERE – European Society of Human Reproduction and Embriology) w edukacji osób starających się o potomstwo w pierwszej kolejności zaleca zmianę nawyków żywieniowych i stosowanie odpowiednio zbilansowanej diety kobietom ze zbyt niskim lub za wysokim wskaźnikiem masy ciała (BMI - body mass indeks).
Bilans energetyczny
Ujemny bilans energetyczny prowadzący do niedoboru masy ciała i/lub niedożywienia może być przyczyną zaburzeń owulacji, objawiających się wydłużeniem cykli menstruacyjnych i częstszym występowaniem cykli bezowulacyjnych. Chociaż obecnie, w krajach rozwiniętych, głód wynikający z niedoboru pożywienia czy ubóstwa nie jest powszechnym problemem, należy mieć na uwadze inne powody, dla których kobiety w wieku rozrodczym ograniczają wartość energetyczną diety. Do takich należą m.in. zaburzenia odżywiania, takie jak bulimia, anorexia nervosa lub inne. Wskazuje się, że krytyczna masa ciała niezbędna do utrzymania cyklicznej pracy jajników to 47 kg, a odpowiadająca jej zawartość tkanki tłuszczowej w organizmie wynosi ok. 22%. Ujemny deficyt energetyczny może również dotyczyć kobiet odchudzających się. Brak odpowiedniej edukacji żywieniowej, utrudniony dostęp do poradni dietetycznych oraz łatwość korzystania z diet zamieszczanych w popularnych czasopismach i Internecie, powodują wzrost odsetka osób stosujących niezbilansowane, deficytowe diety alternatywne (np. monodiety czy głodówki oczyszczające). Do podobnych zaburzeń dochodzi również u kobiet intensywnie uprawiających sport. U części z nich udział tkanki tłuszczowej w organizmie jest zbyt mały, by mogły regularnie miesiączkować.
Dodatni bilans energetyczny, manifestujący się nadmiarem tkanki tłuszczowej w ciele, objawiającym się nadmiarem masy ciała, również zaburza płodność kobiety. Mechanizm ten jest złożony, lecz najczęściej polega na braku owulacji. Uważa się także, że redukcja masy ciała poprawia profil hormonalny zwiększając tym samym szansę na owulację i zapłodnienie.
Białko
Najkorzystniejsza dla płodności wydaje się być dieta o zwiększonej zawartości białka, nawet do 25% wartości energetycznej diety, ale co ważne, kosztem energii pochodzącej z węglowodanów. Ważniejsze wydaje się być jednak źródło białka. W przypadku niepłodności z powodu braku owulacji zaleca się zastępowanie białka pochodzącego z mięsa, białkiem roślinnym z nasion roślin strączkowych. Szacuje się, że wzrost spożycia białka roślinnego o 5% kosztem białka zwierzęcego zmniejsza ryzyko niepłodności o ok. 40%. Nie wykazano wpływu spożycia białka jaja i ryb na zaburzenia owulacji. Nabiał będący również źródłem białka pochodzenia zwierzęcego może negatywnie wpływać na płodność kobiet, jeżeli w jego składzie dominuje frakcja serwatkowa, a zwłaszcza alfa-laktoalbuminy. Zawartość laktoalbumin jest wyższa w niskotłuszczowych produktach nabiałowych. Związane jest to z procesem odtłuszczania mleka oraz dodawaniem do niego białek serwatkowych.
Tłuszcz
Poprzez zwiększoną dostępność produktów zawierających zredukowaną ilość tłuszczu, zmniejszać się może całkowity udział tego makroskładnika w diecie kobiet. Dla płodności nie jest korzystne obniżanie spożycia tłuszczu. Jego udział w diecie powinien wynosić 25 – 30% jej wartości energetycznej. W sposobie żywienia wspierającym płodność nie są zalecane produkty o obniżonej zawartości tego składnika, ponieważ mogą prowadzić do androgenizacji (zwiększenia wytwarzania męskich hormonów płciowych) organizmu kobiety. Pozytywny wpływ przypisywany jest pełnotłustemu nabiałowi, prawdopodobnie ze względu na wyższą zawartość estrogenów (żeńskie hormony płciowe) i/lub witamin rozpuszczalnych w tłuszczach. Istotny może również być fakt, że pełnotłusty nabiał jest źródłem cholesterolu, który jest potrzebny do syntezy hormonów steroidowych, sterujących układem rozrodczym. W diecie kobiety planującej ciążę, powinny również znaleźć się inne źródła zdrowych tłuszczów, jak ryby oraz nasiona i orzechy, które oprócz dostarczania niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych (NNKT), mogą wywierać inny, korzystny wpływ. Analizując wpływ lipidów na płodność kobiety należy zwrócić uwagę na wybitnie niekorzystny wpływ izomerów trans kwasów tłuszczowych. Popularnie występujące w żywności wysokoprzetworzonej, nie sprzyjają kobiecej płodności, ponieważ zaburzają owulację, zapłodnienie i rozwoju zarodka, a także zwiększają insulinooporność. Wzrost spożycia kwasów tłuszczowych o konfiguracji trans o każde 2% całkowitej wartości energetycznej diety może wiązać się z o ok. 70% wyższym ryzykiem niepłodności owulacyjnej. Kobiety starające się o potomstwo powinny z tego powodu unikać spożywania twardych margaryn utwardzanych metodą uwodornienia, dań typu fast - food, pieczywa cukierniczego czy słodyczy.
Węglowodany
Najlepszymi dla płodności źródłami węglowodanów są produkty o niskim indeksie glikemicznym (IG) to znaczy takie, które nie powodują gwałtownego wzrostu stężenia glukozy (cukru) we krwi. Wysoki indeks glikemiczny diety (spowodowany wysokim spożyciem takich produktów, jak cukier, wysokoprzetworzone produkty zbożowe, słodycze, zawierające cukry proste lub syrop glukozowo – fruktozowy, słodkie soki i napoje gazowane słodzone maltodekstryną, itp.) powoduje gwałtowny wzrost stężenia glukozy we krwi, a w konsekwencji wysoki wyrzut insuliny. Z czasem na skutek tych reakcji zwłaszcza w obecności predyspozycji genetycznych, rozwija się insulinooporność. Problem ten dotyka coraz większą część populacji, zarówno osób otyłych, jak i szczupłych. Uważa się, że kobiety o wysokim spożyciu węglowodanów mogą mieć nawet o ok. 80% większe ryzyko niepłodności owulacyjnej niż kobiety spożywające niewielkie ich ilości.
Antyoksydanty
Bardzo ważnym składnikiem diety wspierającej płodność są antyoksydanty. Przeciwutleniacze to bardzo liczna i zróżnicowana grupa związków zawartych w produktach spożywczych. Wspierające zdrowie ich działanie polega na wychwytywaniu wolnych rodników, których nadmiar powoduje stres oksydacyjny odpowiedzialny za uszkodzenia komórek, cząsteczek białka, lipidów czy nici DNA. Dlatego ważne jest, aby dieta kobiety starającej się o ciążę bogata była w naturalne źródła przeciwutleniaczy. Wiele spośród substancji o działaniu przeciwutleniającym (witaminy, składniki mineralne czy związki fitoaktywne) dostępnych jest w formie suplementów diety, jednakże należy zachować ostrożność w ich stosowaniu.
Piśmiennictwo
